एका जेलर ची गोष्ट ...

एका जेलर ची गोष्ट ...

महीला कर्तृत्ववान आहेत का किंवा असतात का ? हा खरे तर प्रश्न पडायला नको , भारत हा दुर्गेची पूजा करणाऱ्या संस्कृतीतील स्त्री शक्तीचा देश...

असे असुन पण आपल्या पुरुष प्रधान संस्कृती मध्ये अधून मधून हा प्रश्न डोके वर  काढतच असतो  ... उघड पणे जरी विचारला नाही तरी आडून पाडून येत असतो...

कर्तृत्ववान स्त्रियांची अनेक उदाहरणे पुराणात , इतिहासात किंवा अगदी वर्तमानात आहेत ... सीता , कुंती पासून जिजाबाई, लक्ष्मीबाई , अहील्या बाई ते सावित्री बाई मार्गे अगदी इंदिरा गांधी ते सुषमा स्वराज पर्यंत अनेक उदाहरणे आहेत ...

अशा अनेक कर्तृत्ववान स्त्रिया आपल्या आजूबाजूला पण असतीलच ना ?

कर्तृत्ववान म्हणजेच यशस्वी का ?

सामान्यतः कर्तृत्वाचे मोज माप यशात असते ... पण यश मिळणे म्हणजे कर्तृत्व नव्हे .. कारण  काही वेळेस यश मिळविण्या करिता नशीब किंवा इतर गोष्टी कामी येतात ... निखळ स्वतः च्या मेहनतीवरचे यश म्हणजे कर्तृत्व ..

अशाच एका कर्तृत्त्ववान महीले बद्दल चार शब्द ...

स्वाती साठे (कारागृह उपमहानिरीक्षक, पश्चिम विभाग येरवडा पुणे)

माझी त्यांची ओळख अशाच एका समाजपयोगी कामातून झाली , एका होतकरू खेळाडू करता निधी जमवीत असताना , स्वाती ताईंनी केलेली मदत आणि त्यातून पुढे झालेली त्यांची ओळख ...

जेलर म्हणजे आम्ही सिनेमा मध्ये पाहीलेले.... त्या मुळे पहील्या भेटीत स्वाती साठें  सारखी एक साधी गृहीणी जेलर आणि ते पण अकरा तुरुंगाची प्रमुख असेल या वर विश्वास बसायला थोडा वेळच लागला ... कुतूहल म्हणून बोलत असताना त्यांच्या बद्दल माहीती उलगडत गेली ...  

कुटुंब मूळचे तसे पुण्याचे पण वडील सरकारी नोकरीत असल्या मुळे अनेक ठिकाणी फिरती झाली  ...  आई गृहीणी ... अशा  मध्यम वर्गीय घरात स्वाती ताई चा जन्म झाला ...

लहान पणा पासून अभ्यासात हुशार .. ... खेळाची जात्याच आवड .. २० वर्षे बॅडमिंटन चॅम्पियन .. शिक्षण नागपूर आणि इतर ठिकाणी झाले ... . प्रवाहा विरुद्ध वाहायची लहान पणा पासून सवय त्या मुळे  off beat शिक्षण घेत Criminology या विषयात पदवी घेतली ...

नंतर रीतसर परीक्षा देऊन महाराष्ट्र कारागृह विभागात अधिकारी झाल्या ... आणि भारतातील पहील्या महीला कारागृह अधीक्षका झाल्या त्या नंतर मागे वळून कधी पहीलेच नाही आणि पायऱ्या चढत चढत या पदावर पोहोचल्या ...

प्रत्येक यशस्वी पुरुषा मागे एक स्त्री असते असे म्हणतात , मग यशस्वी स्त्री मागे कोण असते ? प्रत्येक वेळेस तिच्या मागे कोणी पुरुष असेलच  असे नाही... खरे  तर जिद्द आणि चिकाटी या दोन गोष्टी स्त्री ला मिळालेल्या नैसर्गिक देणग्या , त्याचा योग्य वापर करता आला की स्वाती ताई सारख्या स्त्रियांच्या पायाशी यश लोळण घेते ...       

तुरुंग किंवा कारागृह म्हणजे सतत गुन्हेगारांचा सहवास ... गुन्हेगार तरी कोण ? अगदी कच्या कैद्यां पासून संजय दत्त , तेलगी ते कसाब पर्यंत ...

तुरुंगातील प्रत्येक कैद्याला एकाच मापाने मोजायचे हे घटनेने दिलेले तत्वज्ञान आत्मसात केलेले स्वाती ताईनं सारखे अधिकारी अभावाने आढळतात ... त्या मुळेच संजय दत्त ने कारागृहाचे कपडे घालण्यास नकार दिला तेंव्हा त्यांनी त्याला दिलेलं " तू बातोसे मानेगा? या लातोसे ?" हे वाक्य सोशल मेडिया मध्ये खुप गाजले ... कैद्याला वठणीवर आणणारे जेलर फक्त चित्रपटात नसतात याचा सामान्य जनतेवर विश्वास बसायला ही घटना पुरेशी होती  ...

आयुष्यात नकळत क्षणी केलेली एक चूक माणसाला कैदी बनवते .... शेवटी ती पण माणसेच आहेत याची जाणीव असणारे स्वाती ताई सारखे अधिकारी आहेत म्हणून भारतातील कैद्यांची थोडी तरी सुसह्य अवस्था आहे , नाही तर भारतातील तुरुंग केंव्हाच व्हेनेझुएला, रशिया किंवा थायलंड सारखे झाले असते. कैद्यां करता आयोजित केलेली विपश्यना शिबीरे,राम देव बाबांचे योगा शिबीर  , श्री श्री चे Art of Living असे अनेक कार्यक्रम करण्यात  त्यांचा पुढाकार असतो... कैद्यांमधली माणुसकी जिंवत ठेवण्या करिताची धडपड !

कारागृहात  बनविलेल्या चपला export करणे  ... कारागृहा च्या पडीक जमिनीवर कैद्यांच्या मदतीने कारागृहा करिता शेती उत्पादन अशा अनेक  गोष्टी खाकी वर्दीतील संवेदनशीलता आणि माणुसकी अधोरेखित करीत असतात.

प्रत्येक नोकरीत  काही न आवडणाऱ्या गोष्टीना सामोरे जावे लागते त्याला इंग्लिश मध्ये शब्द आहे " occupational hazard "  ...  स्वाती ताई तर ११ कारागृहाच्या प्रमुख त्या मुळे अशा अनेक प्रसंगांना त्यांना सामोरे जावे लागले असणार ...२००३ साली छोटा राजन टोळीकडून झालेला गोळीबार , ज्यात त्या  थोडक्यात बचावल्या ... तसेच फाशीच्या अनेक प्रसंगाच्या साक्षीदार , खरे तर occupational hazard  म्हणून नोकरी स्वीकारताना या सगळ्या गोष्टींची आधीच तयारी केलेली असते ..   तरीही परिस्थिती ला सामोरे जाणे अतिशय   अवघड असते  ... अशा अनेक प्रसंगी  नसेल झाला का त्रास ? पण कदाचित त्यांच्या अध्यात्म्याच्या पायाने त्यांना प्रसंगातून तारून नेले असेल ...

राहणी अत्यंत साधी प्रसंगानुरूप साडी अथवा साधा ड्रेस ... कुठलाही बडेजाव नाही , त्यांच्याच शब्दात सांगायचे तर कर्तबगारी दाखविण्या करीत खूप आधुनिक दिसणे किंवा राहणे महत्वाचे नाही , अत्यंत साधे पणाने मोठी कर्तबगारी करता येते ... वागण्यात अत्यंत नम्रता ... आपल्या position  चा कुठलाही शिष्ट पणा नाही ... अतिशय अभ्यासु ... प्रेमळ , दुसर्याबद्दल आदर... वर्तमान पत्रात नियमित लिखाण असे अभावाने दिसणारे गुण एका व्यक्तीत सामावलेले ...

एकुलत्या एक लेकीची प्रेमळ माउली , लेक पण आई पेक्षा एक पाऊल पुढे जाऊन  तिने वेगळी वाट निवडली आणि झाली " योग शिरोमणी "

म्हणतात ना माणसा जवळ पत हवी , ऐपत हवी आणि दुनिये ला ठोकरण्याची जिगर हवी मग दुनिया तुमचे कौतुक करेल ... पण स्वाती ताई सारखे अधिकारी पत आणि ऐपत असून दुनियेला न ठोकरता कौतुकास पात्र आहेत ...